Trong kho tàng văn học Việt Nam hiện đại, “Vợ nhặt” của Kim Lân là một tác phẩm đặc sắc, được ví như một viên ngọc quý giữa hiện thực tàn khốc của nạn đói năm 1945. Tác phẩm không chỉ ghi dấu bởi tình huống truyện độc đáo mà còn bởi chiều sâu nhân văn trong từng chi tiết, từng lời thoại và hành động của nhân vật. Giữa bức tranh u tối của đói khát, của cái chết và sự lụi tàn, “Vợ nhặt” bỗng thắp lên ánh sáng của tình người, của niềm hy vọng, và đặc biệt là khát vọng sống mãnh liệt dù trong hoàn cảnh éo le nhất.
Đối với học sinh ôn thi THPT quốc gia, đây không chỉ là một văn bản cần ghi nhớ để làm bài, mà còn là cơ hội để chiêm nghiệm về phẩm giá con người, về giá trị nhân văn mà văn học chân chính mang lại. Việc phân tích “Vợ nhặt” đòi hỏi sự kết hợp giữa khả năng cảm thụ văn chương và kỹ năng triển khai bài viết theo hướng nghị luận văn học – vừa đảm bảo tính học thuật, vừa truyền tải được cái “hồn” của tác phẩm.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng đi sâu vào phân tích những khía cạnh tiêu biểu của truyện ngắn “Vợ nhặt”: từ hoàn cảnh ra đời, tình huống truyện đặc sắc, hình tượng nhân vật Tràng – người “nhặt vợ” giữa chợ đời, đến người vợ không tên, người mẹ giàu lòng bao dung – để từ đó hiểu rõ hơn giá trị hiện thực và nhân đạo mà nhà văn Kim Lân gửi gắm. Đồng thời, bài viết cũng sẽ cung cấp những định hướng viết bài rõ ràng, súc tích và hiệu quả, giúp học sinh ôn luyện và đạt điểm cao trong kỳ thi THPT Quốc gia.
Phân tích bài thơ Vợ nhặt – Ôn thi THPT quốc gia
1. Hoàn cảnh sáng tác và nội dung khái quát
Hoàn cảnh sáng tác
“Vợ nhặt” ra đời từ việc Kim Lân viết vội trong giai đoạn ngay sau Cách mạng tháng Tám 1945, dựa trên một phần tiểu thuyết dang dở tên là “Xóm ngụ cư”. Bản thảo này sau đó thất lạc, nhưng sau khi hòa bình lập lại (1954), nhà văn mới tiếp tục viết và hoàn chỉnh thành truyện ngắn được in chính thức trong tập Con chó xấu xí năm 1962.
Bối cảnh sáng tác là trong nạn đói khủng khiếp năm Ất Dậu (1945), khi hàng triệu người Bắc Bộ rơi vào cảnh nghèo cùng, xác sống. Thay vì mô tả bi kịch và đau thương, Kim Lân muốn đi sâu vào sức sống, khát vọng sống và tình người nơi tận cùng của cùng cực.
Nội dung khái quát
- Truyện xoay quanh nhân vật Tràng – một người đàn ông nghèo bất hạnh trong xóm ngụ cư – bất ngờ “nhặt” được một người vợ trong cảnh đói khát.
- Cả xóm ngụ cư phản ứng khác nhau: từ sự ngạc nhiên đến bi thương; riêng Tràng và mẹ anh – bà cụ Tứ – trong lòng lại dấy lên những chuyển biến tinh thần rõ nét.
- Từ từng chi tiết nhỏ – bát bánh đúc, nồi cháo cám, ang nước đầy – truyện hé mở về số phận con người, tình người và khát vọng sống mãnh liệt luôn tiềm ẩn.
2. Phân tích các nhân vật tiêu biểu
a. Nhân vật Tràng
Ngoại hình & hoàn cảnh sống
Tràng là một người đàn ông nghèo khổ, sống ở xóm ngụ cư cùng mẹ già, không ruộng đất, chỉ mưu sinh bằng nghề kéo xe bò thuê. Ngoại hình thô kệch, xấu xí và gầy gò, khiến anh thường bị người trong xóm thương hại hay chê cười.
Diễn biến tâm lý
-
Trước khi “nhặt” vợ: Tràng có phần hồn nhiên, ham vui; tuy nghèo, anh vẫn đủ tếu táo để mời bạn bè ăn vài bát bánh đúc vui vẻ.
-
Khi quyết định lấy vợ: Sự ra đời đột ngột của “vợ nhặt” khiến tình nhân hậu của Tràng bật lên. Anh thể hiện lòng tốt và khát khao yêu thương, sẵn sàng đưa cô gái xa lạ về nhà, chọn tan bớt sự cô đơn trong cảnh đói nghèo.
-
Sau khi có vợ: Tràng chững chạc hơn hẳn. Sáng hôm sau, anh dậy sớm chuẩn bị nhà cửa, nuôi dưỡng hy vọng về một mái ấm tương lai cho cả gia đình.
Ý nghĩa hình tượng
Tràng là hiện thân cho sức sống mãnh liệt của con người nghèo trước khốn khó – bản năng sinh tồn, hi vọng lạc quan vào tương lai và tình người dẫu trong khốn đốn.
b. Nhân vật “vợ nhặt”
Ngoại hình & hoàn cảnh ban đầu
Cô “vợ nhặt” hiện lên với dáng gầy gò, tiều tụy, đói khát đến mức sẵn sàng theo một người xa lạ chỉ để kiếm bát cơm trong đêm đói.
Thái độ và hành xử
-
Ban đầu: Cô có phần bất cần, thô thiển; chỉ nghĩ đến cái đói trước mắt.
-
Về sau: Khi được Tràng “nhặt” và bước vào vai trò người vợ, cô dần thể hiện sự dịu dàng, ý tứ. Bắt đầu mơ ước được đóng góp nhỏ vào tổ ấm – từ việc san sẻ bữa ăn, sắp xếp nhà cửa, đến ước ao làm người vợ chân chính.
Giá trị nhân văn
Nhân vật này là hiện thân của phận người bị cái đói đẩy đến đường cùng, nhưng trong họ vẫn giữ phẩm giá, khát vọng sống và âm thầm tìm kiếm tình thương, sự nâng đỡ.
c. Nhân vật bà cụ Tứ
Phản ứng khi biết con trai lấy vợ
Ban đầu, bà hoảng hốt, ngạc nhiên khi thấy nhà cửa có người lạ – một người đàn bà, rồi bà sững sờ với lo âu xen lẫn khi nghe tiếng “chào u” từ cô dâu mới. Sau khi hiểu ra, lòng bà dâng lên cảm thông và sự chấp nhận.
Lời nói và hành động
Bà cụ Tứ tiếp tục hiện lên như mẫu hình mẹ Việt – kiên nhẫn, bao dung và giàu yêu thương:
-
An ủi con dâu, nhẹ nhàng bày cách sống tử tế.
-
Dành cho hai con tình cảm ân cần, lạc quan: “biết thế nào hở con, ai giàu ba họ, ai khó ba đời”.
-
Đồng thời, bà cụ cũng hy sinh nhịn nhục, lo trước lo sau cho con cháu về vật chất, tương lai.
Vai trò biểu tượng
Bà cụ Tứ là hiện thân của tình mẫu tử, lòng vị tha và sự bao dung của người mẹ Việt Nam thời đó, là hình ảnh sáng giữa đêm dài của cái đói và khốn cùng.
3. Giá trị nội dung và nghệ thuật
Giá trị nội dung và nghệ thuật
a. Giá trị hiện thực
Phản ánh chân thực nạn đói năm 1945
Kim Lân khắc họa một cách sống động cảnh đói khát tàn khốc: người sống như bóng ma, người chết chất đầy bên đường, mùi xác và rác thải bốc lên nồng nặc. Các chi tiết như “người chết đói như ngả rạ”, “thây nằm còng queo bên đường”, thành tố hiện thực khủng khiếp hiện ra rõ nét.
Lột tả nỗi khốn cùng, sự thê lương của người nghèo
Nạn đói không chỉ đe dọa sinh mạng, mà còn xô con người vào tận cùng của sự thể nhân cách. Họ phải chấp nhận mất phẩm giá, chấp nhận mang một “cô vợ nhặt” chỉ để có bát cơm — minh chứng bi thương cho cái đói đã đánh mất phẩm giá con người. Truyện còn tố cáo sự bất công của thực dân và phát xít, đặt con người vào bước đường cùng.
b. Giá trị nhân đạo
Cảm thông sâu sắc với số phận con người
Kim Lân không chỉ tái hiện nỗi khốn cùng, mà còn thể hiện sự đồng cảm chân thành với những con người nhỏ bé trong cơn đói. Ông nói lên: “những người đói, họ không nghĩ đến cái chết, mà nghĩ đến cái sống”. Các nhân vật đều hiện lên chân thực với những khao khát sống, khao khát được yêu thương và được sống có phẩm giá.
Khẳng định vẻ đẹp nhân cách, khát vọng sống
Dẫu trong tận cùng đau khổ, Tràng vẫn “nhặt vợ” để xây tổ ấm, để có hy vọng, và bà cụ Tứ vẫn giữ niềm tin vào tương lai. Đó chính là ánh sáng của nhân cách con người, vượt lên trên cả cái đói.
Niềm tin vào sự sống qua chi tiết lá cờ đỏ
Đoạn kết truyện mở ra với hình ảnh lá cờ đỏ bay phấp phới trên đoàn người đói, không chỉ là dấu hiệu cách mạng mà còn là niềm hy vọng mãnh liệt về một tương lai tốt đẹp hơn – sự kết nối giữa nỗi khốn cùng hiện tại và tia sáng của tương lai.
c. Nghệ thuật tiêu biểu
Ngôn ngữ giản dị, gần gũi khẩu ngữ nông thôn
Kim Lân chọn cách viết mộc mạc, chân chất, mang âm hưởng đời thường để kể câu chuyện vừa thuyết phục vừa dễ đi sâu vào lòng người.
Xây dựng tình huống truyện độc đáo
Cái nhặt vợ dẫu lập dị nhưng là một biện pháp nghệ thuật độc đáo: nó vừa gây sốc, vừa tạo sự xúc động, thôi thúc người đọc suy ngẫm về ý nghĩa của từng hành động trong cuộc sống khốn khó.
Khắc họa tâm lý nhân vật tinh tế, chân thực
Kim Lân khai thác sắc thái tâm lý rất khéo: từ niềm âu lo của Tràng khi bắt đầu có trách nhiệm, nụ cười “tủm tỉm” khi hạnh phúc, đến tâm trạng bí ẩn của bà cụ Tứ – tất cả được phản chiếu chân thực, xúc động.
Giới thiệu về Văn Phòng Xanh – Điểm đến tin cậy cho mùa ôn thi
Khi mùa thi đến gần, đặc biệt là kỳ thi THPT quốc gia đầy cam go, việc chuẩn bị đầy đủ các loại dụng cụ học tập và văn phòng phẩm chất lượng là điều vô cùng quan trọng. Văn Phòng Xanh tự hào là địa chỉ uy tín chuyên cung cấp đa dạng các sản phẩm đồ dùng học tập và văn phòng – từ bút viết, thước kẻ, giấy vở, đến máy tính cầm tay, bìa hồ sơ, và nhiều phụ kiện hỗ trợ học tập khác.
Với phương châm “Chất lượng – Tiện lợi – Giá hợp lý”, Văn Phòng Xanh luôn đảm bảo mang đến cho khách hàng những sản phẩm chính hãng, an toàn, và phù hợp với mọi nhu cầu sử dụng trong học tập cũng như công việc.
Nếu bạn đang bước vào giai đoạn ôn luyện nước rút cho kỳ thi THPT quốc gia, hãy để Văn Phòng Xanh đồng hành cùng bạn. Đừng để thiếu sót những vật dụng nhỏ khiến bạn lo lắng hay mất tập trung – hãy ghé qua Văn Phòng Xanh để sắm sửa đầy đủ, yên tâm chinh phục kỳ thi phía trước!
Thông tin:
- Website: https://vanphongxanh.vn/
- Địa chỉ 1: Lô 22 B2 Khu Đất Đấu giá Mỹ Đình, Mỹ Đình 2, Nam Từ Liêm, Hà Nội
- Địa chỉ 2: 53 Lạch Tray, Ngô Quyền, Hải Phòng
- SĐT: (024) 710 24 710
Kết luận
“Vợ nhặt” là một tác phẩm mà chỉ cần đọc một lần thôi cũng đủ để khiến người ta day dứt mãi. Trong cái đói nghẹt thở của năm 1945, nơi sự sống và cái chết chỉ cách nhau gang tấc, Kim Lân đã viết nên một câu chuyện giản dị mà sâu sắc đến nhói lòng. Ông không lên án, không tố cáo bằng ngôn từ kịch liệt, mà để cho những nhân vật của mình – người đàn ông tên Tràng, người mẹ tảo tần và người vợ không rõ quê quán – tự kể câu chuyện bằng chính sự tồn tại và lựa chọn của họ. Qua đó, nhà văn đã khơi dậy lòng trắc ẩn, khẳng định phẩm giá con người trong cảnh ngộ bi thảm nhất, và làm nổi bật ánh sáng của tình thương, của hi vọng về một tương lai dù nhỏ nhoi nhưng đầy sức sống.
Đối với học sinh đang chuẩn bị bước vào kỳ thi THPT quốc gia, “Vợ nhặt” không chỉ là một văn bản cần ghi nhớ theo khuôn mẫu, mà còn là một dịp để thực sự thấm thía vẻ đẹp nhân đạo trong văn học Việt Nam hiện đại. Khi cảm được nỗi đau của con người, thấy được tình thương trong từng ánh mắt, lời nói, hành động giản dị mà lay động, học sinh sẽ không chỉ viết tốt bài văn, mà còn học được cách nhìn cuộc sống với nhiều chiều sâu hơn.
Hy vọng rằng, qua bài phân tích này, các em sẽ không chỉ nắm chắc kiến thức trọng tâm của tác phẩm trong kỳ thi, mà còn biết trân trọng những giá trị nhân văn mà văn học mang lại – những giá trị vĩnh hằng vượt qua mọi thời đại.
